آیا استفاده از واکسن­ برای پیشگیری از فلج اطفال مؤثر است؟

شاید فلج اطفال آخرین بیماری باشد که مادران به آن فکر می‌کنند، زیرا این بیماری تعداد محدودی از نوزادان را در سراسر جهان مبتلا کرده است. به یاد داشته باشید که فلج اطفال قادر به ایجاد عوارض مادام‌العمر در بدن کودکان است؛ با این حال، فلج اطفال یکی از ساده‌ترین بیماری‌هایی است که می‌توان از بروز آن پیشگیری کرد. جالب است بدانید که واکسن‌های فلج اطفال گسترده‌تر از خود این بیماری هستند. اما در درجه اول، چه چیزی باعث مبتلا شدن نوزادان به بیماری فلج اطفال می‌شود؟ واکسن فلج اطفال چیست؟ ادامه این مقاله، اطلاعات دقیقی در مورد فلج اطفال در نوزادان و برنامه واکسیناسیون مناسب برای ایمن نگه داشتن فرزندتان به شما ارائه خواهد داد.

فلج اطفال چیست و چه عواملی باعث بروز این بیماری در بدن نوزادان می‌شود؟

فلج اطفال، که به آن "پلیومیلیت" و "فلج شیرخوشی" نیز گفته می‌شود‌، یک بیماری عفونی است که در درجه اول بر سیستم گوارشی و سیستم عصبی بدن نوزادان تأثیر می‌گذارد. این بیماری توسط ویروسی به نام پولوویروس در بدن کودکان ایجاد می‌شود؛ لازم است بدانید که پولوویروس به سرعت در بدن نوزادان رشد کرده و بر تمام عضلات آن‌ها تأثیر می‌گذارد.

فلج اطفال یک بیماری بسیار مسری است که در اغلب موارد، کودکان زیر 5 سال را مورد حمله قرار می‌دهد. توانایی این بیماری برای ایجاد صدمات جبران‌ناپذیر و مادام‌العمر در بدن کودکان، چیزی است که آن را به یکی از مهم‌ترین بیماری‌های دوران کودکی تبدیل کرده است.

چگونه پولوویروس منتقل می‌شود؟

پولوویروس از طریق دهان یا تنفس می‌تواند وارد بدن فرزند شما شود. شایع‌ترین راه‌های انتقال این بیماری به شرح زیر می‌باشند:

1-استفاده از مواد غذایی و آب آلوده:

مواد غذایی و آب آلوده به مدفوع فرد مبتلا به فلج اطفال می‌توانند ویروس این بیماری را گسترش دهد. این ویروس می‌تواند از طریق روده وارد جریان خون نوزادان شود؛ از آنجا نیز ویروس فلج اطفال می‌تواند به هر قسمت از بدن بیمار سفر کند.

برای اطلاع از اینکه علت بروز بیماری فنیل کتونوری در نوزادان چیست؟ این مطلب را بخوانید

2-بهداشت نامناسب:

شستن دست‌ها پس از استفاده از توالت از انتقال ویروس فلج اطفال از فردی به فرد دیگر جلوگیری می‌کند. با این حال، در نظر داشته باشید که پولوویروس می‌تواند چند هفته در مدفوع فرد بیمار زنده بماند. بر این اساس، می‌توان ادعا کرد که عدم شستن دست‌ها بلافاصله پس از تماس با خاک‌های آلوده به مدفوع انسان یکی از شایع‌ترین روش‌هایی است که می‌تواند باعث انتقال بیماری فلج اطفال از بدن نوزادی به نوزاد دیگر شود.

3-استنشاق قطرات عطسه یا سرفه فرد بیمار:

اگر در هنگام عطسه یا سرفه در نزدیکی افراد آلوده به بیماری فلج اطفال ایستاده‌اید، شما نیز می‌توانید ویروس این بیماری را دریافت کنید؛ اگرچه این ارتباط کمتر از تماس با مدفوع فرد آلوده به ویروس فلج اطفال است. در این وضعیت، ویروس بیماری‌زا از طریق ریه‌ها وارد جریان خون نوزادان شده و در کل اندام‌های بدن حرکت می‌کند.

فرد مبتلا به ویروس فلج اطفال تا چه مدت ممکن است این بیماری را به بدن فرد دیگری منتقل کند؟

فرد پس از شروع علائم بیماری فلج اطفال، حدوداً هفت تا ده روز آلوده است. در واقع، این ویروس حدود یک هفته پس از وارد شدن به بدن فرد زنده می‌ماند؛ همچنین، پولوویروس می‌تواند تا شش هفته در مدفوع فرد بیمار دیده شود. با این وجود، فرد مبتلا به فلج اطفال ممکن است بیماری را هر زمان از طول مدت بیماری به بدن فرد دیگری منتقل کند.

علائم فلج اطفال در بدن نوزادان چیست؟

بیشتر افراد مبتلا به فلج اطفال علائم قابل توجهی از وجود عفونت در بدن خود را مشاهده نمی‌کنند. با این حال، حدود 25٪ از بیماران یا یک نفر از هر چهار نفر ممکن است علائم اولیه بیماری فلج اطفال را در بدن خود مشاهده کند که رایج‌ترین این علائم به شرح زیر می‌باشند:

• تب کردن شدید بیمار
• بروز گلو‌درد
• بروز حالت تهوع و درد معده
• خستگی و بی‌قراری مزمن نوزادان
• سردرد شدید فرد مبتلا به ویروس فلج اطفال

به خاطر بسپارید که این علائم مانند علائم بیماری آنفولانزا فقط دو تا پنج روز در بدن فرد بیمار خود را نشان می‌دهند. اما، برخی علائم طولانی مدت نیز وجود دارد که بعداً بروز کرده و بیشترین ناراحتی را برای نوزاد مبتلا به ویروس فلج اطفال ایجاد می‌کند. برخی از مهم‌ترین این علائم به شرح زیر می‌باشند:

• مننژیت:

همان‌طور که قبلاً بیان شد، پولوویروس به سیستم عصبی نوزادان نفوذ کرده، به مغز و نخاع رسیده و مننژها را آلوده می‌کند (لایه‌ای که مغز و نخاع را پوشانده است). لازم است بدانید که یکی از هر 25 فرد مبتلا به ویروس فلج اطفال این علامت را در بدن خود تجربه می‌کند.

• پاراستزی:

این نشانه، احساس بی‌حسی، سوزن سوزن شدن یا سوزش در دست و پاهای فرد مبتلا به ویروس فلج اطفال را به دنبال دارد. پارستزی مزمن به دلیل آسیب عصبی اتفاق می‌افتد که در بین مبتلایان به فلج اطفال کاملاً متداول است.

• سفتی مزمن ماهیچه‌ ها:

حدود 1-2٪ از افراد آلوده به ویروس این بیماری، همراه با درد، با سفتی عضلات گردن و پشت روبرو می‌شوند.

• کنترل ضعیف ماهیچه ‌ها:

بیماران مبتلا به فلج اطفال می‌توانند با کنترل ضعیف عضلات اسکلتی خود روبرو شوند؛ این نشانه منجر به حرکت محدود بدن نوزادان می‌شود.

اگر کودک شما علائم ذکر شده را در بدن خود تجربه کرد، بدون تأخیر با پزشک متخصص اطفال در مورد وضعیت بدن او مشورت کنید. در چنین شرایطی، پزشک ممکن است آزمایش خون و مدفوع را برای بررسی وجود ویروس فلج اطفال در بدن کودک پیشنهاد دهد. اما به جای اینکه منتظر بروز علائم فلج اطفال در بدن فرزند خود باشید، برای جلوگیری از این بیماری قدم بردارید.

چگونه می‌توان از مبتلا شدن نوزادان به فلج اطفال جلوگیری کرد؟

در نظر داشته باشید که واکسیناسیون مطمئن‌ترین روش برای جلوگیری از عفونت فلج اطفال است. چندین کشور که دهه‌هاست عاری از فلج اطفال هستند، هنوز هم واکسن این بیماری را مورد استفاده قرار می‌دهند؛ نمونه‌ای از این کشورها، کمپین واکسن Pulse Polio در هند است که در سال 2014 عاری از فلج اطفال اعلام شد.

خواندن این مطلب چه زمانی نباید نوزادان پسر را ختنه کرد؟ به شما توصیه میشود

در حالی که بهداشت مناسب و حفظ سلامتی نوزاد می‌تواند شیوع ویروس فلج اطفال را به حداقل برساند، اما تا اندازه‌ای استفاده از واکسن ضد ویروس در جلوگیری از بروز بیماری مؤثر نیست. در صورت واکسیناسیون نیز در هنگام مسافرت به مناطقی که ویروس هنوز فعال است، شما باید از فرزند خود محافظت کنید.

چگونه واکسن به جلوگیری از فلج اطفال در بین کودکان کمک می‌کند؟

واکسن فلج اطفال با وارد کردن مقدار کمی از ماده ضد ویروس غیر فعال به بدن نوزاد به ایمنی بدن کمک شایانی می‌کند. سپس، بدن کودک آنتی‌بادی‌های خود را جهت مقابله با ویروس فلج اطفال می‌سازد که برای یک عمر در بدن باقی می‌مانند. به دلیل ایمنی فعال ناشی از واکسن فلج اطفال، از بروز عفونت در زندگی آینده نوزادان جلوگیری می‌شود.

بر اساس آمار سازمان بهداشت جهانی (WHO)، واكسیناسیون از سال 1988 تعداد موارد فلج اطفال را در سراسر جهان بیش از 99٪ كاهش داده است؛ به این ترتیب جان بیش از 16 میلیون نفر با استفاده از واکسن فلج اطفال نجات یافته است. با این حال، حتی یک کودک واکسینه نشده نیز ممکن است باعث عود بیماری همه‌گیر فلج اطفال در یک منطقه شود؛ حتی یک مورد ابتلا به این بیماری می‌تواند منجر به شیوع ویروس در سراسر جهان در کمتر از ده سال آینده شود. بر اساس این توضیحات، کودک خود را در برابر فلج اطفال واکسینه کنید تا از حفظ امنیت او و همچنین جلوگیری از شیوع پولوویروس در سراسر جهان مطمئن شوید.

انواع واکسن‌های فلج اطفال کدام‌ها هستند؟

به یاد داشته باشید که دو نوع واکسن فلج اطفال وجود دارد که به شرح زیر می‌باشند:

1-واکسن ضد ویروس فلج اطفال خوراکی (OPV):

این واکسن فلج اطفال به صورت خوراکی است که به دلیل سهولت در مصرف، در سراسر جهان بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد. این واکسن از پولوویروس مهار شده بیولوژیکی ساخته می‌شود که 10000 برابر قدرت کمتری نسبت به ویروس زنده این بیماری دارد. توانایی ضعیف پولوویروس موجود در این واکسن مانع از فرار آن از دستگاه گوارش نوزاد می‌شود‌، جایی که در نهایت توسط آنتی‌بادی‌ها از بین می‌رود. در نهایت، سیستم ایمنی بدن کودک آنتی‌بادی‌هایی را که ایمنی در برابر فلج اطفال مادام‌العمر را ارائه می‌دهند، حفظ می‌کند.

2-واکسن ضد ویروس فلج اطفال غیرفعال (IPV):

این واکسن که Salk نیز نامیده می‌شود، به نام دکتر Jonas Salk است که این واکسن را در سال 1955 تهیه کرد. IPV از ویروس‌های غیرفعال فلج اطفال ساخته شده است که باید در عضله (عضلانی) یا زیر پوست نوزاد تزریق شود. این نوع واکسن باید توسط کارشناسان متخصص بهداشت و درمان آموزش دیده، از طریق یک سوزن استریل وارد بدن نوزادان شوند. جالب است بدانید که این نوع واکسن فلج اطفال در چندین کشور توسعه یافته مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ تنها نوع موجود از واکسن فلج اطفال در برخی از کشورها مانند ایالات متحده است.

آیا کودکان می‌توانند واکسن فلج اطفال را در هنگام بیماری نیز دریافت کنند؟

بله، نوزادان می‌توانند مقدار مناسبی از OPV یا IPV را دریافت کنند؛ حتی اگر کودک مبتلا به انواع مختلف باشد. جالب است بدانید که این دو نوع واکسن فلج اطفال حتی برای نوزادان تازه متولد شده نیز ایمن هستند. با این حال، اگر کودک شما به HIV مبتلا شده، بهتر است که از IPV استفاده کنید، زیرا OPV از ویروس‌های زنده فلج اطفال تهیه شده است؛ این نوع واکسن پاسخ ضعیفی از سیستم ایمنی آلوده به HIV دریافت می‌کند. همچنین، از آنجایی که خطر ابتلا به فلج اطفال در کودکان آلوده به HIV بالا است، وزارت بهداشت و خدمات انسانی آمریكا توصیه می‌كند که از IPV برای كودكان مبتلا به HIV استفاده شود.

آیا واکسن فلج اطفال اثرات جانبی در بدن نوزادان بر جای می‌گذارد؟

عوارض جانبی واکسن‌های ضد ویروس فلج اطفال خوراکی و غیرفعال نادر هستند و اغلب در موقعیت‌های خاص رخ می‌دهند. عوارض جانبی واکسن ضد ویروس فلج اطفال خوراکی (OPV) عبارتند از:

• VAPP:

این عارضه هنگامی اتفاق می‌افتد که پولوویروس ضعیف به یک شکل سمی جهش یافته و باعث بروز عفونت فلج اطفال در بدن نوزاد شود. با این حال به خاطر بسپارید که VAPP یکی از عوارض نادر واکسن فلج اطفال است که در حدود یک در 2.4 میلیون ایمن‌سازی رخ می‌دهد. همچنین، VAPP بیشتر در كودكان و بزرگ‌سالانی که دچار نقص ایمنی هستند، دیده می‌شود.

• قدرتمند شدن ویروس فلج اطفال:

در موارد نادر، ویروس ضعیف OPV ممکن است جهش یافته و شکل ویروسی قدرتمندی را به خود بگیرد که به سرعت مانند پولوویروس وحشی منتقل می‌شود. این امر معمولاً در جوامعی با بهداشت عمومی ضعیف اتفاق می‌افتد.

عوارض جانبی ناشی از واکسن ضد ویروس فلج اطفال غیرفعال (IPV) عبارتند از:

• درد محل تزریق:

از آنجایی که تزریق این واکسن داخل عضلانی یا داخل پوستی می‌باشد، ممکن است کودک پس از واکسیناسیون چندین روز درد و ناراحتی را تجربه کند. بعضی اوقات ممکن است کل اندام نوزاد دردناک شود. اما درد بعد از چند روز فروکش می‌کند و مشکلی در دراز مدت بر روند رشد و سلامتی نوزاد ایجاد نمی‌شود.

اگر دنبال راهی برای جلوگیری از یبوست نوزاد خود هستید این مطلب جلوگیری از یبوست نوزادان با مصرف شلغم را بخوانید

• خطر ابتلا به ویروس فلج اطفال:

از آنجایی که IPV ایمنی کمتری دارد، کودک با وجود دریافت آن، هنوز هم می‌تواند به ویروس فلج اطفال مبتلا شود. بنابراین، یادتان باشد که وقتی کودک شما حداقل سه دوز از IPV را دریافت نکرده است، بین سنین 6 تا 18 ماهگی در معرض خطر ابتلا به فلج اطفال قرار دارد.

آیا فلج اطفال قابل درمان است؟

لازم است بدانید که متأسفانه، درمانی برای فلج اطفال وجود ندارد. پیشگیری تنها راه جلوگیری از بروز این بیماری در بدن کودکان است.

آیا فلج اطفال می‌تواند عوارض طولانی مدتی را در بدن کودکان به دنبال داشته باشد؟

بله، در صورت عدم درمان، فلج اطفال می‌تواند عوارض طولانی مدتی را در بدن نوزادان ایجاد کند. موارد زیر عوارض ناشی از فلج اطفال حاد در بدن نوزادان هستند:

• فلج شدن کودک:

در حدود 200 مورد (5/0٪) از فلج اطفال منجر به فلج برگشت‌ناپذیر نوزادان می‌شوند. کسانی که از این بیماری جان سالم به در برده‌اند، با یک سیستم عصبی آسیب‌دیده به زندگی خود ادامه می‌دهند که قادر به جایگزینی سلول‌های عصبی آسیب دیده توسط ویروس فلج اطفال نیستند. بر این اساس، می‌توان ادعا کرد که ویروس فلج اطفال در طولانی مدت می‌تواند منجر به فلج شدن کودک شود.

• بروز ناهنجاری‌های مفصلی و عضلانی:

ناهنجاری‌های عضلانی و مفصلی، شاید سریع‌ترین علامت فلج اطفال در نوزادان شناخته می‌شود. تخریب نورون‌ها باعث انقباض غیر طبیعی عضلات می‌شود که در نهایت، منجر به ناهنجاری مفاصل در بدن کودکان مبتلا خواهد شد. در دراز مدت، از دست رفتن عضلات پیشرونده در بدن بیمار نیز حرکت او را محدود می‌کند.

• سندروم پس از فلج اطفال:

بازماندگان فلج اطفال می‌توانند دچار تضعیف بیش از حد عضلات، درد عضلات و مفاصل، مشکلات تنفس و بلع و خستگی مزمن شوند. این حالت به سندرم پس از فلج اطفال یا آتروفی عضلانی پیشرونده پولو (PPMA) گفته می‌شود. علائم PPMA ممکن است بعد از زنده ماندن نوزاد مبتلا به فلج اطفال و زندگی سالم و پایدار، حتی بعد از چندین دهه پدیدار شوند. PPMA به احتمال زیاد در دوران پیری این بیماران رخ می‌دهد. بعد از گذشت 70 سال، شرایط پیشرونده فلج اطفال معمولاً سلامتی فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

در حدود 5-10٪ از بیماران فلج اطفال به دلیل فلج ماهیچه‌های تنفسی و بلع جان خود را از دست می‌دهند. با همه این توصیفات، به یاد داشته باشید که علیرغم عوارض دائمی، فلج اطفال به راحتی قابل پیشگیری است. وقتی همه افراد در جامعه واکسینه شوند، ویروس فلج اطفال هیچ شانسی برای زنده ماندن ندارد. از آنجایی که دوزهای OPV یا IPV بسیار گران هستند، اغلب توسط بخش‌های بهداشت عمومی کشور ما به صورت رایگان یا با قیمت یارانه‌ای عرضه می‌شوند. بنابراین حتماً فرزند خود را در برابر ابتلا به فلج اطفال واکسینه کنید. اگر تاریخ دقیق دریافت واکسن را نمی‌دانید، همیشه می‌توانید از ارائه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی خود بخواهید تا در این مورد شما را راهنمایی کند.