تعریف آزمایشگاه پاتوبیولوژی

همه ما می‌دانیم که پزشکان در تخصص‌های مختلف، تنها از طریق معاینه‌ی بیمار قادر به تشخیص دقیق و درست بیماری‌های او نیستند و با اطمینان کامل نمی‌توانند از علت بیماری آگاه شوند. کوچکترین اشتباهی در تشخیص بیماری، جان افراد را به خطر می‌اندازد و به همین دلیل پزشکان با استفاده از آزمایش‌های علمی و بررسی نتایج آن‌ها در آزمایشگاه‌های پاتوبیولوژی، طبی، ژنتیک و پاتولوژی درمان بیماران را آغاز می‌کنند. آزمایش‌ها انواع متنوعی دارند و نحوه انجام هر یک از آن‌ها با هم متفاوت است. آزمایشگاه‌ پاتوبیولوژی فضای بزرگ و گسترده‌ای دارد و از امکانات پیشرفته‌تری برخوردار است. در این مقاله قصد داریم اطلاعات بیشتری درباره آزمایشگاه پاتوبیولوژی در اختیار شما قرار دهیم.

آزمایشگاه پاتوبیولوژی (pathobiology) چیست؟

به آزمایشگاهی که فضای بزرگ و گسترده‌ای دارد و در آن امکان انجام آزمایش‌های پاتولوژی و آزمایش‌های طبی نیز وجود دارد، آزمایشگاه پاتوبیولوژی می‌گویند. در این مراکز پزشکان با تخصص‌های مختلف و مدارکی مانند علوم آزمایشگاهی، میکروبیولوژی و غیره مشغول فعالیت هستند. معنی لغوی پاتوبیولوژی آسیب‌شناسی بیولوژیکی است. این کلمه از کلمه پاتولوژی مشتق گرفته می‌شود و در واقع همان پاتولوژی با یک رویکرد تخصصی در زمینه زیست شناختی یا بیولوژیک است. در آزمایش‌های پاتولوژی مایعات و بافت‌های بدن مانند ادرار و خون از نظر مولکولی و سلولی مورد بررسی قرار می‌گیرند تا دلیل بیماری افراد مشخص شود. افراد هنگام آزمایش و نمونه‌گیری باید ناشتا باشند تا دقت آزمایش بالا رود. برای پیشگیری، تشخیص و شروع مراحل درمان بیماری‌هایی مانند سرطان، بیماری‌های مزمن، آلرژی، عفونت و غیره، پزشکان همواره بیماران خود را به آزمایشگاه پاتوبیولوژی ارسال می‌کنند. ناشتا‌نبودن در زمان نمونه‌گیری، در نتیجه آزمایش‌ها اختلال به وجود می‌آورد؛ بنابراین این پروتکل حتما باید رعایت شود. آزمایش‌های پاتولوژی به دو گروه بالینی و تشریحی تقسیم‌بندی می‌شوند که آزمایش‌های پاتوبیولوژی در گروه آزمایش‌های تشریحی است. در آزمایش بالینی فقط خون و ادرار بیمار مورد بررسی قرار می‌گیرد؛ اما در آزمایش پاتوبیولوژی سلول‌ها و بافت‌های بدن به صورت میکروسکوپی و با استفاده از سه روش سیتوپاتولوژی (سلول‌شناسی)، بیوپسی( برداشتن بافت زنده)، اتوپسی( برداشتن بافت مرده) بررسی می‌شود.

در آزمایشگاه پاتوبیولوژی چه بیماری‌هایی تشخیص داده می‌شود؟

در آزمایشگاه پاتوبیولوژی علت بیماری‌ها با استفاده از تکنیک‌ها و ابزارهای مولکولی و بیولوژیک تشخیص داده می‌شود‌. با استفاده از آزمایش‌های پاتوبیولوژی اساس ژنتیکی و مولکولی بیماری‌ها پیدا می‌شود. در سال‌های اخیر به دلیل پیشرفت‌های صورت گرفته در علم و تکنولوژی پزشکی و دسترسی به کیت‌های تشخیصی، سرعت و هم‌چنین دقت آزمایش‌ها به شدت افزایش یافته‌است.‌ در آزمایشگاه پاتوبیولوژی بیماری‌های زیر تشخیص داده می‌شود:

• اختلالات ژنتیکی

اختلالات ژنتیکی مانند سندروم داون، فنیل کتونوریا، هموفیلی یا انعقاد خون، تی ساکس، اختلالات قلبی و عروقی در آزمایشگاه پاتوبیولوژی تشخیص داده می‌شود.

• سرطان‌‌های ارثی

یکی دیگر از بیماری‌هایی که در آزمایش‌های پاتوبیولوژی تشخیص داده می‌شوند، سرطان‌های ارثی هستند. معمولا افرادی که والدین یا بستگان درجه یک آن‌ها سابقه ابتلا به بیماری سرطان را داشته‌باشند، به دلیل اختلالات ژنتیکی احتمال ابتلای آن‌ها نیز به سرطان وجود دارد. پزشکان با انجام آزمایش‌های پاتوبیولوژی می‌توانند پولیپوز، سرطان کولورکتال، سندروم لی فرومانی، سرطان سینه و غیره را از طریق نمونه‌گیری تشخیص دهند.

• تومورهای سفت

در برخی از بیماری‌ها مانند گلیوماها، سارکوما و سرطان سینه در بافت‌های بدن بیماران، توده‌ها و تومورهای سفتی مشاهده می‌شود‌. این توده‌ها مشکوک هستند و پزشکان برای پی بردن به علت اصلی ایجاد تومورهای سفت، بیمار را به آزمایشگاه پاتوبیولوژی می‌فرستند.

• نئوپلاسم یا نئوپلازی

به تقسیم‌شدن غیرعادی و بی رویه سلول‌ها در قسمتی از بافت‌های بدن، نئوپلاسم و نئوپلازی می‌گویند و سلول‌های آن بخش از بدن، نسبت به بقیه بافت‌ها بیشتر تکثیر می‌شوند‌. گاهی اوقات بعد از قطع عامل محرک، بیماری نئوپلاسم تقسیم غیرعادی سلول‌ها همچنان ادامه پیدا می‌کند‌. توده‌های نئوپلاسم ممکن است خوش‌خیم یا بدخیم باشند. تشخیص این بیماری از طریق آزمایش‌های پاتوبیولوژی امکان‌پذیر است.

• بیماری‌های مقاربتی و عفونی

یکی از بیماری‌های عفونی که از طریق بررسی مولکولی و بررسی نمونه‌ها در آزمایشگاه پاتوبیولوژی تشخیص داده می‌شود، بیماری ایدز یا HIV است. بیماری‌های عفونی مانند EBV ،CMV ،HBV ،HPV با استفاده از آزمایش‌های پاتوبیولوژی قابل تشخیص هستند.

در آزمایشگاه پاتوبیولوژی از چه تجهیزاتی استفاده می‌شود؟

تجهیزات متنوعی در آزمایشگاه‌های پاتوبیولوژی برای تشخیص بیماری‌ها استفاده می‌شود‌ که شامل موارد زیر هستند:

• دستگاه فلوسایتومتری

برای شمارش خودکار سلول‌ها در آزمایش‌های پاتوبیولوژی از دستگاه فلوسایتومتری استفاده می‌شود‌. به عنوان مثال در آزمایش هموگرام معروف به آزمایش شمارش کامل خون، این دستگاه کاربرد دارد. پزشکان به کمک تعداد نامتعارف سلول‌ها می‌توانند به دلیل بیماری‌ها پی ببرند.

• دستگاه شمارش هموگلوبین خط‌کش هماتوکریت

نمونه‌های خونی که از بیماران گرفته‌شده با قرارگرفتن در لوله‌های خاصی سانتریفیوژ می‌شوند تا میزان گلبول قرمز در آن‌ها تعیین شود. تخمین درصد گلبول‌های قرمز خون با استفاده از خط ‌کش هماتوکریت انجام می‌شود. البته لوله‌هایی به نام wintrobe یا لوله سنجش سرعت رسوب گلبول قرمز نیز مدرج هستند و عملکردی شبیه همین خط‌کش‌ها دارند.

• برش دهنده بافت‌ها

این تجهیزات در مراکز پاتوبیولوژی برای بررسی بافت‌ها در زیرمیکروسکوپ کاربرد دارند و با استفاده از آن‌ها بافت مورد نظر را برش می‌دهند تا زیv میکروسکوپ قرار دهند.

• سانتریفیوژ یخچالی

با استفاده از دستگاه سانتریفیوژ یخچالی اجزای نمونه‌های مایع در آزمایش‌های پاتوبیولوژی جداسازی می‌شوند.

• میکروتوم چرخشی

برای برش‌دادن بافت‌ها به صورت صاف و ظریف، از دستگاهی به نام میکروتوم چرخشی استفاده می‌شود. این دستگاه از کاهش دقت آزمایش و له‌‌شدگی بافت‌ها جلوگیری می‌کند.

• حمام شناورسازی بافت

با استفاده از دستگاه حمام شناور سازی بافت، چین و چروک‌های ایجاد شده روی بافت بریده‌شده بیمار، از بین می‌رود.

• لوله گاواژ

با استفاده از لوله گاواژ در آزمایش‌های پاتوبیولوژی، نمونه‌های موجود در معده بیماران مکش می‌شود.

• سوزن بافت‌برداری آسپیراسیون

برای نمونه‌برداری از بافت بیمار، سوزن بافت‌برداری آسپیراسیون را وارد عضو بیمار می‌کنند.

• دستگاه سنجش میزان آلبومین

یکی دیگر از دستگاه‌های مورد نیاز در آزمایش‌های پاتوبیولوژی دستگاه سنجش آلبومین نام دارد. در داخل مایع پلاسمای خون پروتئین‌های مهمی وجود دارد که یکی از آن‌ها آلبومین است. آلبومین توسط کبد ساخته می‌شود و اگر به صورت غیرعادی تولید شود باعث بروز اختلال در عملکرد کبد خواهد شد.

مراحل انجام آزمایش در مراکز پاتوبیولوژی به چه صورت است؟

بیماران برای پذیرش و انجام آزمایش‌های پاتوبیولوژی حتما باید نسخه پزشک را به مراکز پاتوبیولوژی ارائه دهند. بعد از پذیرش، مرحله نمونه‌گیری آغاز می‌شود. بعد از بررسی نمونه‌ها و به دست آوردن اطلاعات مورد نیاز، جواب آزمایش به پزشک معالج بیمار ارجاع می‌شود تا بعد از بررسی‌های لازم، تشخیص نهایی بیماری انجام شود و درمان بیمار تحت نظر پزشک آغاز شود‌